İSM’ÎL CÜRCÂNΒNİN ÜNLÜ ESERİ ZAHÎRE-İ H’AREZMŞÂHΒNİN XVI. YÜZYIL TÜRKÇE ÇEVİRİSİ KÂNÛN EL-’İLÂC VE ŞİF’ EL-EMRÂZ Lİ-KÜLLİ MİZÂC’DA ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ÜZERİNE

AHMET ACIDUMAN, ŞEHRİYAR ŞEMS

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi - 2014;57(2):141-160

İslâm coğrafyasında bilim ve tıbbın altın çağı olarak adlandırılan dönemin (900-1100) ünlü hekimlerinden İsmâ’îl Cürcânî Zahîre-i H’arezmşâhî adlı Farsça eserinde çocuk sağlığı ve hastalıkları konusunda bir bölüme yer vermiştir. Zahîre-i H’ârezmşâhî ’nin Türkçe çevirisi Kanuni Sultan Süleyman döneminde ve başvezir Rüstem Paşa adına Ebû’l-Fazl Mehmed Defterî tarafından yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı, adı geçen eserde yer alan çocuk sağlığı ve hastalıkları ile ilgili bölümünü sunmak ve değerlendirmektedir. Bu çalışma sırasında Zahîre-i H’ârezmşâhî’nin İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu No: 3574’de (34 Nk 3574) bulunan Türkçe çeviri nüshası ile Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi No: 4721’de (22 Sel 4721) bulunan Farsça nüshası incelenmiştir. Nuruosmaniye Koleksiyonu No: 3574 nüshasında bulunan çocuk sağlığı ve hastalıklarına ait Türkçe metnin çağdaş Türkçe abeceye çevriyazısı yapılmış; bu metin eserin Farsça nüshası ile karşılaştırılmış ve çağdaş Türkçe bir metin hazırlanarak yazının bulgular kısmında sunulmuştur. Zahîre-i H’ârezmşâhî’nin çocuk sağlığı ve hastalıkları hakkındaki bölümü yeni doğanın bakımı, bebeğin emzirilmesi, bebek için sütanne seçimi, bebeğin sütten kesilmesi, diş çıkarması, çocuk hastalıkları ve tedavileri ve sütten kestikten sonra çocuğun bakımı konularını içermektedir. Cürcânî’nin Zahîre-i H’arezmşâhî’de çocuk sağlığı ve hastalıkları konusunda yazdıkları İbn Sînâ’nın el-Kânûn fî’t-Tıbb’da yazdıkları arasında benzerlikler görüldüğü gibi farklılıklar da bulunmaktadır. İki eser arasındaki en temel farklılık, yazıldıkları coğrafya aynı olmakla birlikte, iki farklı dilde kaleme alınmış olmalarıdır. İbn Sînâ eseri Kânûn’da dönemin bilim dili olan Arapçayı tercih ederken, Cürcânî’nin ise Zahîre’de yaşadığı coğrafyanın yerel dili olan Farsçayı tercih etmiştir.