ÇAĞDAŞ KIZGUT, HANDAN CAN
Klinik Psikoloji Dergisi - 2024;8(3):460-484
Yaşlanma doğumla başlayan gelişimsel sürecin önemli bir evresidir ve bu süreçte fiziksel değişikliklerin yanında duygusal ve bilişsel işlevlerde bazı değişiklikler olmaktadır. Yaşlanmada gözlenen bilişsel işlevlerdeki değişimin, sıklıkla hafif bilişsel bozukluk ya da demans gibi hastalıklara evrilebildiği alanyazındaki çalışmalarla gösterilmiştir. Bu durum yaşlanmada bilişsel işlevlerdeki değişimi inceleyen çalışmaları giderek daha önemli hale getirmektedir. Yaşlanma sürecinde bozulan bilişsel işlev alanlarından biri de dikkattir. Mevcut derleme çalışmasında yaşlanma sürecinde dikkat işlevlerindeki değişim incelenmiş ve bu değişime etki eden temel değişkenler tartışılmıştır. Bu amaçla öncelikle temel dikkat kuramları gözden geçirilmiş ve bu kuramların getirdiği açıklamalar doğrultusunda, yaşlanma ve dikkat süreçleri ele alınmıştır. Yaşlanmanın seçici dikkat, bölünmüş dikkat ve dikkat kontrolü gibi en temel dikkat süreçleri üzerindeki etkisi değerlendirilmiştir. Bunun yanında deneyim ve bir görevde otomatikleşmenin, dikkat işlevlerinde yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan bozucu etkilere karşı direnç oluşturmadaki etkileri de incelenmiştir. Davranışsal ölçümler ve görüntüleme tekniklerini temel alan çalışmalar birlikte gözden geçirilmiş; böylelikle yaşlanma ve dikkat arasındaki ilişkiyi açıklamada daha derinlikli bir kavrayış geliştirmeye çalışılmıştır. Bu derleme kapsamında yapılan gözden geçirmenin sonunda karşımıza temel bir soru çıkmaktadır. Yaşlanma sürecinde dikkat işlevlerindeki bozulma, bilgiyi işlemleme hızındaki değişimden mi yoksa yönetici işlevlerdeki yetersizlikten mi kaynaklanmaktadır? Mevcut derlemede, bu soruya alanyazındaki çalışmalardan elde edilen sonuçlar üzerinden açıklama getirilmeye çalışılmıştır.